Međunarodna multidisciplinarna konferencija „Sveti Stefan: kulturno nasljeđe Paštrovića“

U periodu od 11. do 13. aprila 2025. godine, u hotelu „Montenegro“ u Paštrovićima, održana je Međunarodna multidisciplinarna konferencija „Sveti Stefan: kulturno nasljeđe Paštrovića“, u organizaciji nevladine organizacije „Sveti Stefan naš dom“.

 

Konferencija je okupila oko 30 učesnika iz Crne Gore, regiona i Evrope – uglednih stručnjaka iz oblasti arhitekture, istorije, prava, konzervacije, sociologije, kulturnih politika i civilnog društva. Kroz stručna izlaganja, panel diskusije i prateći umjetnički program, konferencija je doprinijela dubljem razumijevanju, valorizaciji i očuvanju kulturnog pejzaža Svetog Stefana, s ciljem da se kroz multidisciplinarni pristup podstakne dijalog o održivom upravljanju ovim izuzetno vrijednim lokalitetom i širim područjem Paštrovića.

U kontekstu savremenih izazova – od neadekvatne privatizacije, zatvaranja prostora i ograničavanja pristupa, do prekida veze sa kulturnim nasljeđem koje pripada zajednici – Sveti Stefan postaje simbol šire potrebe za uključivanjem javnosti u procese zaštite zajedničkih vrijednosti. Upravo ovim pitanjima bavila se konferencija, otvarajući prostor za konstruktivan dijalog stručnjaka, državnih i lokalnih institucija, građana i međunarodnih partnera o održivim modelima upravljanja kulturnim dobrima u javnom interesu.

Konferencija je realizovana kao završna faza šireg projekta koji je NVO „Sveti Stefan naš dom“ sprovela uz podršku European Heritage Hub pilot-projekta, sufinansiranog od strane Evropske unije i dodatno podržanog od Fondacije ALIPH.

Projekat je uključivao istraživačke, edukativne, dokumentarističke i umjetničke segmente, a posebno mjesto zauzima dokumentarni film „Hotel, grad, ljudi“, koji je premijerno prikazan tokom konferencije i izazvao snažne emotivne reakcije publike.

Tokom trodnevnog programa, održana su plenarna izlaganja i sedam tematskih sesija u kojima su obrađene ključne teme: očuvanje urbane cjeline i pejzaža Svetog Stefana, uloga zajednice u upravljanju nasljeđem, pravo na prostor, evropske i nacionalne politike zaštite, kao i kulturno-istorijske i identitetske dimenzije ovog izuzetnog lokaliteta.

Konferencija je podsjetila na važnost zajedničkog djelovanja, međusobnog razumijevanja i aktivnog uključivanja lokalne zajednice u procese očuvanja kulturnog identiteta. Sveti Stefan nije samo prostor – to je simbol živog nasljeđa naroda koji ga je stvarao, čuvao i koji ima odgovornost da ga sačuva za buduće generacije.

Projekat i konferencija realizovani su u partnerstvu sa Društvom za kulturni razvoj „Bauo“ iz Petrovca na Moru, Fondacijom „Bankada“ iz Svetog Stefana, Udruženjem Paštrovića iz Petrovca na Moru i Udruženjem Paštrovića i prijatelja Paštrovića „Drobni pijesak“ iz Beograda.

PRVI DAN: SVEČANO OTVARANJE I TEMATSKE SESIJE

11. april 2025. – Prvi dan Međunarodne konferencije „Sveti Stefan: kulturno nasljeđe Paštrovića“ započeo je svečanim otvaranjem uz prisustvo domaćih, regionalnih i međunarodnih zvanica.

 

 

U programu svečanog otvaranja obratila se Dijana Rađenović, (predsjednica NVO „Sveti Stefan naš dom“), zajedno sa partnerima na projektu, mr Dušanom Medinom (Društvo za kulturni razvoj „Bauo“), mr Blažom Kažanegrom (Fondacija „Bankada“), prof. dr Miškom Rađenovićem (Udruženje Paštrovića) i književnicom Jasenkom Lalović (Udruženje „Drobni pijesak“, Beograd).

Uvodnom dijelu svečanosti obratio se i predsjednik Crne Gore, Jakov Milatović, koji je putem video-poruke svečano otvorio konferenciju. U njegovo ime, konferenciji je prisustvovala Milena Pejović Eraković, savjetnica za kulturu i protokol.

Generalna sekretarka organizacije Europa Nostra, Sneška Quaedvlieg-Mihailović, uputila je pismo podrške, koje je prisutnima pročitala voditeljka programa Jovana Rađenović.

Nakon toga, prisutnima su se obratili: Vučić Ćetković (savjetnik predsjednika Vlade za kulturu i mlade), mr Jelena Lazić (glavna gradska arhitektica Opštine Budva), Aleksandar Armenko, predstavnik Turističke organizacije Opštine Budva, te doc. dr Predrag Zenović (glavni pregovarač Crne Gore sa Evropskom unijom).

 

 

Svečano otvaranje upotpunjeno je kulturnim programom – nastupom hora JU OŠ „Mirko Srzentić“ iz Petrovca na Moru, pod vođstvom dirigentice Jelene Pavićević, izvođenjem crnogorske himne i tradicionalne paštrovske pjesme „Oj, jelova goro“, kao i nastupom Kulturno-umjetničkog društva „Kanjoš“ iz Budve. Nakon svečanosti, uslijedio je koktel dobrodošlice za sve učesnike.

 

SESIJA I: Nakon svečanog otvaranja i koktela dobrodošlice, konferencijski program nastavljen je prvom tematskom sesijom pod nazivom „U (ne)skladu prirode, prostora i ljudi“, koja je otvorila složena pitanja odnosa između prostora, kapitala, društva i kulturnog identiteta u kontekstu Svetog Stefana i šire regije Paštrovića. Sesijom je predsjedavao mr Dušan Medin (Društvo za kulturni razvoj „Bauo“), koji je u uvodnom izlaganju istakao značaj intersekcije prirodnog i kulturnog pejzaža kao ključnog polazišta za razumijevanje savremenih izazova u upravljanju nasljeđem. Izlaganja su održali eminentni stručnjaci iz Crne Gore i regiona:

• Aleksandra Kapetanović (EXPEDITIO, Crna Gora) predstavila je koncept istraživanja i interpretacije kulturnog pejzaža Svetog Stefana sa njegovom kontakt-zonom, naglašavajući značaj integrativnog pristupa koji obuhvata i prostorne i društvene aspekte lokaliteta;
• doc. dr Višnja Kisić (predstavnica Europa nostre Srbija). Njeno obraćanje realizovano je putem online uključenja preko Zoom platforme. Govorila je na temu „Od sprege kapitalizma i baštine ka nasljeđu kao zajedničkom“, analizirajući primjer Svetog Stefana i Miločerskog parka kao ilustraciju konflikta između ekonomskih interesa i kulturnog identiteta, te ukazala na potencijal transformacije kroz koncept zajedničkog dobra;
  
  

• prof. dr Edin Jašarović (Fakultet dramskih umjetnosti Univerziteta Crne Gore) izložio je kritički osvrt na ulogu države u upravljanju ovim prostorom, kroz izlaganje „Država u ulozi ‘lošeg preduzetnika’ – kulturna i ekonomska valorizacija između interesa i odgovornosti“.

Sesija je otvorila ključne tematske linije konferencije, stvarajući prostor za dijalog između teorijskog promišljanja, praktičnih iskustava i institucionalnih izazova. Učesnici su zajednički ukazali na važnost sagledavanja kulturnog pejzaža ne samo kao fizičkog prostora, već i kao slojevite nosilac memorije, identiteta i društvenih vrijednosti.

II SESIJA: U nastavku dana, održana je druga sesija pod nazivom „Baština i razvoj: tačke susreta“, kojom je predsjedavala Aleksandra Kapetanović. Učesnici su bili:

• prof. dr Eđidio Ivetić (Univerzitet u Padovi, Italija) – Njegovo obraćanje realizovano je putem online uključenja preko Zoom platforme na temu ,,Venecija i istočni Jadran: granična područja”;
  
  
• prof. dr Ilija Lalošević (Arhitektonski fakultet Univerziteta Crne Gore) govorio je na temu ,,Zaštita i revitalizacija prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora na Listi svjetske baštine UNESCO-a”;
  
  
• mr Ivan Vratnica (ICOMOS Austrija) – njegovo obraćanje realizovano je putem online uključenja preko Zoom platforme na temu ,,Graditeljsko nasljeđe Svetog Stefana i zaleđa iz XIX vijeka”.
  
  

III SESIJA: Završna sesija prvog dana, pod nazivom „Slatko-gorki ukusi turizma“, kojom je predsjedavao prof. dr Edin Jašarović, obuhvatila je predavanja:

• prof. dr Miško Rađenović (Fakultet za biznis i turizam Univerziteta Adriatik, Crna Gora): “Organizacija i tehnologija rada hotela „Sveti Stefan“ u periodu od 1981. do 1986. godine”;
  
  
• mr Božena Jelušić (Božena d. o. o., Crna Gora): “Gastronomija kao živi muzej”;
  
  
• prof. dr Đorđe Krivokapić (Fakultet organizacionih nauka Univerziteta u Beogradu – SHARE Fondacija, Srbija): “Igrom kroz baštinu: Miločerski pasoš kao vodič za kulturni turizam”.
  
  

Prvi dan konferencije zaključen je zajedničkom radnom večerom, koja je poslužila kao prilika za neformalno umrežavanje, razmjenu ideja i nastavak dijaloga u prijateljskoj atmosferi.

DRUGI DAN KONFERENCIJE: IDENTITET, NASLJEĐE I INSTITUCIONALNE (NE)MOĆI

Drugi dan međunarodne konferencije „Sveti Stefan: kulturno nasljeđe Paštrovića“, održan u subotu, 12. aprila, bio je posvećen istraživanju istorijskih slojeva i savremenih izazova u zaštiti i valorizaciji kulturnih pejzaža Svetog Stefana i šireg područja Paštrovića.

Kroz četiri tematske sesije, učešće su uzeli stručnjaci iz Italije, Crne Gore, Srbije i Rusije, koji su iz različitih perspektiva govorili o identitetu, institucionalnim praksama i potencijalima održivog upravljanja nasljeđem.

SESIJA IV: bila je pod nazivom ,,Gvozdena vrata Serenissime”, a njome je predsjedavao prof. dr Ilija Lalošević (Crna Gora). Ova sesija okupila je istaknute eksperte iz Italije, koji su kroz istorijsko-analitički i konzervatorski pristup predstavili nasljeđe mletačkih vojnih utvrđenja na Istočnom Jadranu, sa posebnim osvrtom na Budvu, Paštroviće i Sveti Stefan kao ključne tačke odbrane Serenissime:

• Federico Moro (Italija) – online uključenje: „Gvozdena vrata Serenissime: Budva – Podbadac – Paštrovići – Sveti Stefan“;
  
  
• dr Patrizia Valle (Italija): „Zaštita, konzervacija, restauracija i reanimacija vojnih objekata Mletačke republike u Crnoj Gori – komparativne studije i koncept kvadrilaterala“;
  
  
• Pietrangelo Pettenò (Italija): „Zajednica oko nasljeđa – participativni modeli za očuvanje i održivu budućnost kulturnih pejzaža Paštrovića“.
  
  

SESIJA V: pod nazivom ,,Od legendarnog do istorijskog”, imala je predsjedavajućeg akademika prof. dr Sinišu Jelušića (Crna Gora). Sesija je bila fokusirana na istorijsku slojevitost Paštrovića i Svetog Stefana, istražujući granicu između predanja, institucionalne prošlosti i naučnih činjenica:

• dr Mirjana Blagojević (Srbija): „Sudstvo Paštrovske demokratije – institucionalna kultura i samouprava“;
  
  
• mr Vasily Kuznetsov (Rusija – Crna Gora): „Civilizacija Paštrovskog kraja – uvod u novo promišljanje identiteta i prošlosti“;
  
  
• mr Blažo Kažanegra (Crna Gora): „Istorijat nastanka Svetog Stefana: između legende, pretpostavki i dokumentovanih činjenica“.
  
  

SESIJA VI: ,,Nasljeđe (u) sadašnjosti i budućnosti”, a njom je predsjedavala dr Mirjana Blagojević (Srbija). Ova sesija otvorila je dijalog o savremenim prostornim politikama, ulozi zajednice i inovativnim modelima upravljanja kulturnim dobrima i generalno kulturnom baštinom. Učesnici:

• akademik prof. emer. Branislav Mitrović (Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, Srbija): „Zid, senka i vrtača – pejzažne i arhitektonske inspiracije Crnogorskog primorja“;
  
  
• mr Angelina Ražnatović (RestarIng d. o. o., Crna Gora): „Koncept ekomuzeja kao model održivog upravljanja kulturnim dobrom“;
  
  
  
  
• mr Dušan Medin (Fakultet za kulturu i turizam Univerziteta Donja Gorica – Društvo za kulturni razvoj „Bauo“, Crna Gora): „Baštinjenje nasljeđa Svetog Stefana – između lokalne pripadnosti i globalnih tokova“.
  
  

SESIJA VII: ,,(Ne)moć zaštitarskog sektora”, kojom je predsjedavao mr Dušan Medin (Crna Gora). Učesnici su bili:

• Gordana Ražnatović (RestartIng d. o. o., Crna Gora): „Uloga tehničke dokumentacije u procesu revalorizacije Svetog Stefana“;
  
  
• dr Dejan Gazivoda (Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore): „Zaštitna arheološka istraživanja crkve u Bloku 25 – Sveti Stefan“;
  
  
• prof. dr Goran Radović (Arhitektonski fakultet Univerziteta Crne Gore): „Obnova crkve Rođenja Bogorodice – crkva Aleksandra Nevskog na ostrvu“.
  
  

Zaključci današnjih sesija ukazali su na potrebu za snažnijom institucionalnom saradnjom, uključivanjem stručnjaka iz različitih oblasti i većom transparentnošću u procesima odlučivanja o kulturnom nasljeđu.

Drugi dan konferencije zaključen je zajedničkom radnom večerom svih učesnika, u duhu povezivanja, razmjene iskustava i stvaranja temelja za buduće zajedničke inicijative.

TREĆI DAN KONFERENCIJE: KULTURNI KODOVI, DUHOVNE POVEZANOSTI I SNAGA ZAJEDNIČKOG NARATIVA

Završni dan međunarodne konferencije „Sveti Stefan: kulturno nasljeđe Paštrovića“ (nedjelja, 13. april) bio je posvećen dubljim dimenzijama identiteta i kulturnih osobenosti, koje se prepliću kroz psihologiju prostora, religijsku simboliku, književnost i umjetnost.

Učesnici su kroz predavanja, razgovore i filmsku premijeru dali poseban doprinos razumijevanju Svetog Stefana kao mjesta kulturne i emotivne rezonance.

SESIJA VIII: ,,Kodovi psihologije, religije i umjetnosti”, kojom je predsjedavala Jasenka Lalović, književnica (Udruženje Paštrovića i prijatelja Paštrovića u Beogradu “Drobni pijesak”, Srbija). Ova sesija spojila je introspektivne, duhovne i estetske pristupe kulturi i baštini, kroz sljedeća izlaganja:

• prim. dr Srđa Zlopaša (Srpsko psihoanalitičko društvo, Srbija – Crna Gora): „Psihološki aspekti estetskog doživljaja kulturno-prirodne cjeline Svetog Stefana“;
  
  
  
  
• mr Lucija Đurašković (JU Muzeji i galerije Budve, Crna Gora): „Kult Svetog Arhiđakona Stefana u Paštrovićima – duhovna osovina identiteta“;
  
  
  
  
• prof. dr Siniša Jelušić, akademik (Crnogorska akademija nauka i umjetnosti): „Stefan Mitrović – pjesnik i mučenik: kulturna i simbolička figura jednog kraja“.
  
  

Sesija je otvorila prostor za refleksiju o Svetom Stefanu ne samo kao fizičkoj tački na mapi, već kao duhovnom i unutrašnjem pejzažu zajednice.

,,KNJIŽEVNOST KAO KARIKA IZMEĐU BAŠTINE I VIZIJE”

Nakon predavanja uslijedio je inspirativan razgovor sa književnicom Jasenkom Lalović, autorkom koja u svom stvaralaštvu povezuje zavičajno nasljeđe, ličnu priču i kolektivnu viziju budućnosti. Razgovor je moderirala mr Katina Đoković (JU Srednja mještovita škola „Danilo Kiš“), čija su pitanja otvorila dublje uvide u žensku perspektivu očuvanja baštine i snagu narativa u stvaranju identiteta.

ZA KRAJ: FILMSKI PROGRAM

U svečanoj atmosferi završnog dana, nakon obraćanja organizatorke Dijane Rađenović, prikazan je video koji su pripremili volonteri iz JU SMŠ „Danilo Kiš“ iz Budve. Ovaj amaterski video, snimljen tokom konferencije, reflektovao je njihov doživljaj i inspiraciju, te na emotivan način pokazao kako mladi vide značaj kulturne baštine.

Potom se obratio kreativni direktor producentske kuće DAA Montenegro d. o. o., Nikola Radonjić, jedan od autora dokumentarnog filma posvećenog Svetom Stefanu „Hotel, grad, ljudi“, a zatim je premijerno je prikazan film, Film, koji je nastao kao dio večeg projekta, snažno je odjeknuo među publikom, otvarajući pitanja zatvorenosti prostora, zajedničkog identiteta i prava na kulturno nasljeđe.

 

ZATVARANJE KONFERENCIJE

Konferenciju je zvanično zatvorila predsjednica NVO „Sveti Stefan naš dom“, Dijana Rađenović, zahvalivši svim učesnicima, partnerima i volonterima na posvećenosti, saradnji i profesionalizmu. U svom obraćanju posebno je naglasila važnost nastavka zajedničkog djelovanja u cilju zaštite i promocije kulturne baštine Paštrovića i poručila da Sveti Stefan mora ostati most između prošlosti i budućnosti.

KRAJ U DUHU ZAJEDNIŠTVA I DOBRE KUŽINE

Završni segment konferencije obilježen je posjetom učesnika konferencije tradicionalnom paštrovskom domaćinstvu/gazdinstvu na Skočiđevojci, gdje su učesnici imali priliku da, u atmosferi ispunjenoj gostoprimstvom, uživaju u lokalnim specijalitetima i obiđu porodičnu vinariju. Ovaj trenutak, u znaku tradicije, topline i međusobnog poštovanja, ostavio je snažan utisak i simbolično zaokružio trodnevni program – spoj stručnog, kulturnog i ljudskog susreta koji će se dugo pamtiti. U opuštenoj atmosferi, uz prijatan razgovor i sumiranje utisaka sa konferencije, prirodno su se otvorili novi horizonti za nastavak zajedničkog djelovanja u cilju očuvanja i promocije kulturnog nasljeđa Paštrovića. Taj završni trenutak bio je više od protokola – bio je potvrda zajedništva, međusobnog razumijevanja i iskrene posvećenosti viziji koja nas je sve okupila.

Napomena: Svi programi i sesije konferencije su snimljeni i biće uskoro dostupni javnosti putem zvaničnog YouTube kanala i društvenih mreža organizacije.